عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
فسخ نکاح چیست؟
یکی از روش‌های بر هم زدن ازدواج است. هنگامی که بنا بر دلایلی ازدواج موجب زیان فاحش یکی از طرفین باشد، به منظور رهایی او از قید ازدواج می‌توان با شرایطی ازدواج را فسخ نمود. فسخ نکاح دشواری‌ها و محدودیت‌های طلاق را ندارد.
مصلحت و ضرورت استمرار و دوام و ثبات خانواده اقتضای این را دارد که زوجین به راحتی نتوانند ازدواج را برهم زنند؛ اما قانونگذار برای جلوگیری از ضرر و زیان همسری که در معرض عیوب پراهمیت قرار میگیرد، به طور صریح و مشخص موارد فسخ نکاح را معین کرده است.
فسخ نکاح ، در ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی، به عنوان یکی از راه های پایان دادن به عقد نکاح پیش بینی شده است. به موجب این ماده، عقد نکاح دائم به فسخ یا طلاق منحل می شود . بر این اساس ، یکی از مواردی که به موجب آن ، عقد نکاح می تواند انحلال پیدا کرده و زوجین از هم جدا شوند ، فسخ نکاح می باشد .
بنابراین ، در پاسخ به این سوال که فسخ نکاح چیست ؟ می توان گفت ، فسخ نکاح ، به معنای پایان دادن یک طرفه به عقد نکاح و به دلیل وجود یکی از عیوب مصرح قانونی در هر یک از زن و شوهر می باشد . پس از پاسخ به این سوال که فسخ نکاح چیست ، در ادامه به بیان نکات مهم مربوط به فسخ نکاح می پردازیم :
به طور کلی فسخ نکاح ، زمانی می تواند مورد تقاضای زن یا مرد قرار بگیرد که یکی از عیوبی که مطابق فقه و قانون مدنی بری هر کدام از آنها شناخته شده اند ، وجود داشته باشد . یعنی ، فسخ نکاح ، فقط در صورتی است که عیوب مذکور در زن یا مرد به اثبات برسد .
همانطور که از این ماده ، مشخص است ، شرایط فسخ نکاح با طلاق متفاوت است و هر کدام از آنها شرایط و آثار ویژه خود را دارند . به عنوان مثال ، اگر یکی از زوجین بخواهد ازدواج را فسخ کند ، باید یکی از موارد فسخ نکاح را در مورد طرف مقابل به دادگاه ثابت کند ، اما در طلاق ، اثبات این موارد ضرورتی ندارد .
اگر هر یک از طرفین ، قبل از عقد بداند که طرف مقابل ، یکی از عیوب مذکور در قانون را دارد ، دیگر بعد از عقد نکاح ، حق فسخ را نخواهد داشت . به دلیل اینکه مبنای ایجاد حق فسخ ، آن است که اشخاص ، دچار ضرری نادانسته و ناخواسته از جانب طرف دیگر نشوند . حال ، اگر خود شخص با علم و آگاهی نسبت به عیوب طرف مقابل ، اقدام به انعقاد عقد کرده باشد ، دیگر نمی توان حق فسخی را برای او در نظر گرفت .
برای مطالعه مقاله همه چیز درباره شروط ضمن عقد! کلیک کنید.
حق فسخ باید فورا اعمال و اجرا شود . به همین دلیل ، در صورتی که یکی از زوجین متوجه بشود که طرف مقابل ، دارای یکی از عیوب مذکور در قانون مدنی است ، همان وقت باید اقدام به فسخ نکاح کند . به عبارت دیگر ، نمی توان پس از گذشت مدت زمان زیادی از عقد ازدواج ، عقد را بر مبنای موارد حق فسخ ، فسخ نمود .
تفاوت‌های موجود بین فسخ نکاح و طلاق:
۱- طلاق منوط به تشریفات خاصی است، مثل اجرای صیغه مخصوص و حضور دو شاهد عادل (مرد). ولی فسخ نکاح تنها به اراده صاحب حق انجام می‌پذیرد (ماده ۱۱۳۲ قانون مدنی) و تنها کافیست به اطلاع طرف مقابل برسد.
۲- طلاق در صورتی درست است که شرایط خاصی در زن موجود باشد ولی رعایت این ترتیب در فسخ نکاح شرط نیست (ماده ۱۱۳۲ ق. م.). به عنوان مثال فسخ نکاح در دوران عادت زنانگی و نفاس زن ممکن است. در حالی که طلاق زن در این دوران درست نیست. (ماده ۱۱۴۰ ق. م.)
۳- پیش از وقوع طلاق باید از دادگاه حکم یا اذن گرفته شود، ولی فسخ نکاح نیاز به این اقدام ندارد و رسیدگی دادگاه محدود به احراز وجود حق فسخ است و تکلیفی در باب اصلاح زوجین و ارجاع به داوری ندارد.
۴- طلاق مخصوص نکاح دائم است ولی موارد فسخ نکاح در دائم و منقطع یکسان است (مواد ۱۱۵۲ و ۱۱۵۳ ق. م.)
۵- طلاق حق و اختیار مرد است، در حالی که فسخ نکاح ممکن است از جانب زن نیز واقع شود.
۶- در طلاق رجعی شوهر می‌تواند در زمان عده به همسر خود رجوع کند، اما در فسخ نکاح امکان رجوع وجود ندارد، و تشکیل دوباره خانواده جز با نکاح جدید ممکن نیست.
۷- در صورتی که مرد پیش از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهریه است (ماده ۱۰۹۲ ق. م.) ولی در فسخ نکاح زن حق مهریه ندارد، مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که زن مستحق نصف مهریه است.
۸- اگر بین زوجین سه بار طلاق اتفاق بیفتد آنها دیگر نمی‌توانند با یکدیگر ازدواج کنند مگر با آمدن محلل. اما فسخ هرچند بار که بین زن و مرد اتفاق افتد ایجاد حرمت نمی‌کند.
عیوب موجب حق فسخ ازدواج در مرد (موارد فسخ نکاح از جانب مرد):
عیوب مختص مرد در ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی برشمرده شده است و به موجب آن هرگاه مرد به دلیل عارضه‌ای ناتوان از انجام عمل زناشویی باشد قانون به زن حق می‌هد که ازدواج را فسخ نماید:
- عنن: ناتوانی مرد در نعوظ به شرط آنکه بعد از گذشت مدت یک سال از تاریخ رجوع زن به دادگاه، رفع نشود. عنن در صورتی که پس از عقد ایجاد شود نیز زن را صاحب حق فسخ نکاح می‌کند.
- خصاء: که عارضه مربوط به اخته شدن مرد است.
- مقطوع بودن آلت تناسلی.
عیوب موجب حق فسخ نکاح در زن (موارد فسخ نکاح از جانب زن):
عیوب مختص زن در ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی برشمرده شده است و به موجب آن اگر این عیوب در هنگام عقد موجود باشد و مرد بدون آگاهی به آنها با زن ازدواج کرده باشد. (مواد ۱۱۲۴ و ۱۱۲۶ ق. م.) قانون به مرد حق فسخ ازدواج را می‌هد.
- قرن: استخوانی است در فرج که مانع جماع می‌گردد.
- جذام: بیماری خوره.
- برص: نوعی بیماری پوستی که بر اثر آن لکهای معمولاً بزرگ سفید یا سیاه در بدن پدید میآید
- افضاء: یکی شدن مجرای بول و حیض را اِفضاء می‌گویند.
- زمین‌گیری
- نابینایی از دو چشم.
حق فسخ نکاح به دلیل عیوب زن، برای جلوگیری از ضرر مرد است. پس اگر بوسیله عمل جراحی یا با وسایل درمانی این عیوب از بین برود، حق فسخ نکاح نیز مبنای خود را از دست می‌دهد و ساقط می‌شود.
برای مطالعه مقاله طلاق به علت زگیل تناسلی چگونه است؟ کلیک کنید.
عیوب موجب حق فسخ نکاح مشترک در زن و مرد:
جنون تنها مصداق عیوب مشترک در زوجین است که موجب حق فسخ می‌شود. بر طبق ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی، جنون هر یک از زوجین به شرط استقرار، اعم از اینکه مستمر یا ادواری باشد، برای طرف مقابل موجب حق فسخ ازدواج است. قانون مدنی جنون را تعریف نکرده است، اما طبق نظر فقها جنون یعنی اختلال عقل. بنابراین فراموشی‌های سریع الزوال، بیهوشی‌های ناشی از هیجانات ناگهانی، و نیز بیماری صرع (غش) جنون محسوب نمی‌شود. منظور از اختلال عقل آن است که شخص در انجام وظایف عادی و معمولی روزانه خود نامتعادل شده و اعمال بدون هدف از او سر بزند.
حق فسخ نکاح به دلیل فریب در ازدواج:
یکی دیگر از مواردی که به طرفین حق فسخ را می‌دهد، تدلیس یا فریب در ازدواج است. یعنی فرد صفت‌هایی را به خود نسبت بدهد که آنها را ندارد. مثلاً خواستگار خودش را دارای تحصیلات عالی یا ثروتمند یا متخصص در هنر خاصی معرفی کند؛ اما بعد از اینکه خطبه عقد جاری شد، عروس بفهمد که تمام چیزهایی که درباره همسرش تصور می‌کرده، دروغ بوده است.
حق فسخ نکاح به دلیل تخلف از شروط صفت:
آخرین موردی که به یکی از طرفین عقد حق فسخ عقد را می‌دهد، تخلف از شرط صفت است. شرط صفت یعنی اینکه صفت خاصی در شخص شرط شده باشد، ولی بعد از عقد معلوم شود که فرد فاقد آن وصف بوده است (ماده ۱۱۲۸ ق. م.). صفت شرط شده باید دارای نفع و فایده‌ای عقلایی و مشروع باشد. ثانیاً باید صفتی باشد که موجب ترغیب فرد شود. یعنی فرد با اتکا به این صفت، با شخص ازدواج کند؛ این می‌تواند اوصاف ظاهری، و یا درباره شخصیت مادی و معنوی فرد باشد.
تفاوت تدلیس با تخلف از شرط صفت در این است که در تدلیس فرد قصد فریب دارد، ولی در تخلف از شرط صفت، فرد چنین نیتی ندارد، واقعاً خود را واجد آن صفت می‌داند، اما بعد از عقد متوجه می‌شود که دارای آن وصف خاص نیست. مثل اینکه دختر یا پسری خود را منتسب به خانواده‌ای دارای ثروت و مقام بداند، ولی بعداً متوجه شود که نسبتی با آن خانواده ندارد.
قواعد فسخ نکاح:
۱- هم فسخ نکاح و هم طلاق موجب انحلال عقد نکاح شده و از نظر عده نگه داشتن زن تفاوتی با هم ندارند.
۲- خیار فسخ فوری است و اگر طرفی که حق فسخ نکاح را دارد بعد از اطلاع یافتن از وجود علت فسخ، نکاح را فسخ نکند اختیار او از بین می‌رود؛ به شرط آنکه علم به حق فسخ و فوریت آن داشته باشد. تشخیص مدتی که برای امکان فسخ نکاح لازم بوده به نظر عرف و عادت است (ماده ۱۱۳۱ ق. م.)
۳- حق فسخ نکاح قابل اسقاط است. یعنی افراد می‌توانند از این حق خود صرف‌نظر نمایند.
۴- حق فسخ ازدواج به وارث منتقل نمی‌شود (ماده ۴۴۸ ق. م.) چرا که در اثر موت، نکاح منحل می‌شود و دیگر موردی برای فسخ نکاح یا به ارث رسیدن حق فسخ باقی نمی‌ماند.
۵- فسخ عقد نیاز به رضایت طرفین ندارد و کسی که حق فسخ نکاح را دارد می‌تواند یک طرفه آن را انجام دهد.
۶- فسخ کننده باید بالغ، عاقل و رشید باشد.
۷- در مورد جنون، فسخ نکاح در مواردی امکان پذیر است که به هنگام ازدواج یکی از دو همسر از جنون دیگری آگاه نباشد. چون اگر با علم به جنون با او عقد کرده باشد اقدام به ضرر خود کرده است و باید تحمل کند. مانند موردی که با علم به حق فسخ و فوریت آن، از حق خود صرف نظر کرده است.
۸- اگر پس از ازدواج مرد دچار جنون شود زن حق فسخ پیدا می کند. (ماده ۱۱۲۵ ق. م.) لیکن اگر زن پس از ازدواج دچار جنون شود مرد نمی‌تواند نکاح را فسخ کند.
ثبت رسمی فسخ نکاح
همانطور که گفته شد، فسخ نکاح امری یک‌طرفه است. در واقع دارنده حق فسخ برای این کار ملزم به رعایت تشریفات خاصی نیست، و فقط با گفتن لفظ یا انجام عملی که بر آن دلالت داشته باشد، نکاح را فسخ می‌نماید. اما ثبت رسمی آن همانند ازدواج و طلاق الزامی است. به این منظور باید به دادگاه مراجعه نمود و پس از صدور حکم مربوط از سوی دادگاه، فسخ نکاح را در دفاتر ازدواج و طلاق ثبت نمود.
تکلیف مهریه در فسخ نکاح
هرگاه فسخ ازدواج قبل از نزدیکی باشد زن حق مهر ندارد و استثناء عنن بودن مرد است که ئر این مورد زن مستحق نصف مهریه است.
هرگاه فسخ بعد از نزدیکی باشد زن مستحق همه مهریه است.
به نظر اکثر حقوقدانان در صورت فسخ به دلیل تدلیس زن در هیچ فرضی نردیکی یا عدم نزیکی مهریه تعلق نمی گیرد
برای مطالعه مقاله الزام به تمکین زوجه (زن) و همه چیز در مورد آن کلیک کنید.
مراحل فسخ نکاح
در قسمت های قبل ، پس از پاسخ به این دو پرسش که فسخ نکاح چیست و موارد فسخ نکاح کدامند ، گفتیم که در صورت ادعای وجود هر یک از عیوب فوق ، در زن یا شوهر ، طرف مقابل ، برای فسخ نکاح باید به دادگاه مراجعه نموده و پس از اثبات عیب در دادگاه ، برای دریافت حکم فسخ اقدام نماید . لذا ، در این بخش ، به توضیح مراحل فسخ نکاح پرداخته که شامل مراحل زیر می باشد :
درخواست کننده فسخ نکاح ، در اولین مرحله ، باید برای ثبت نام ثنا و تشکیل حساب کاربری در سامانه ثنا اقدام نماید. سپس ، با ارسال یک اظهارنامه ، قصد خود را برای فسخ نکاح به طرف مقابل، اعلام کند.
در مرحله بعد ، درخواست کننده فسخ نکاح ، باید به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و برای ثبت دادخواست فسخ نکاح اقدام کند. لازم به ذکر است که ثبت دادخواست فسخ نکاح ، در مرحله بدوی ، از طریق سامانه عدل ایران و آدرس remission.adliran.ir/PetitionEdit.aspx نیز امکان پذیر می باشد .
در مرحله بعد ، پس ازارجاع دادخواست فسخ نکاح به شعبه دادگاه خانواده ، با ارسال ابلاغیه برای طرفین ، زن و شوهر یا وکلای آنها باید در جلسه یا جلسات رسیدگی حاضر شوند.
در صورت اثبات هر یک از موارد و هم چنین ، شرایط فسخ نکاح ، دادگاه خانواده ، رای بر تایید فسخ نکاح صادر می کند.
در صورتی که محکوم علیه رای فسخ نکاح ، نسبت به رای ، تجدید نظر خواهی یا فرجام خواهی نماید ، پس از تایید رای در دادگاه تجدید نظر و دیوان عالی کشور ، محکوم له می تواند برای اجرای رای ، به دفتر ازدواج و طلاق مراجعه کرده و با ثبت فسخ نکاح در شناسنامه ، رای فسخ نکاح را اجرا کند.
سوالات متداول
۱- فسخ نکاح چیست؟
فسخ نکاح به معنای پایان دادن یک طرفه به عقد نکاح و به دلیل وجود یکی از عیوب مصرح قانونی در هر یک از زن و شوهر می باشد و برای دریافت جزئیات به متن مقاله مراجعه شود.
۲- موارد فسخ نکاح کدامند؟
جنون هر یک از زوجین و قرن جذام برص افضاء زمین گیری و نابینایی از هر دو چشم در مورد زن و خصاء عنن و مقطوع بودن آلت تناسلی در مورد شوهر موارد فسخ نکاح می باشد و برای دریافت جزئیات به متن مقاله مراجعه شود.
۳- مراحل فسخ نکاح چیست؟
مراحل فسخ نکاح شامل ارسال اظهارنامه فسخ تقدیم دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی به دادگاه خانواده و صدور رای دادگاه بوده و برای دریافت جزئیات به متن مقاله مراجعه شود.
